عوامل دخليل در توسعه گردشگري

مقدمه

صنعت توريسم و گردشگري در ايران كه از نظر تنوع اقليمي، فرهنگ و تاريخ كهن، وجود آثار باستاني فراوان و جاذبه هاي طبيعي و ديدني نادر و وجود اغلب زمينه هاي گردشگري جزو دهمين و يا به روايتي پنجمين كشور دنياست ولي در ميان ۱۵۰ كشور عضو سازمان جهاني توريسم WTO در امر توريستپذيري در مقام هفتاد و پنجم قرار دارد و در حالي كه طي سالها هزينه فراواني در جهت رونق اين صنعت و جذب گردشگر و توريست به كار گرفته شده و ميشود پس از گذشت چند دهه هنوز در خم كوچه اول قرار دارد و باز، در حالي كه براساس داده هاي آماري، حجم پولي كه از راه گردشگري در طول يك سال در جهان جابجا ميشود حدود ۵/۲ برابر درآمد سالانه كشورهاي عضو اوپك از محل فروش نفت است سهم ايران حدود يك دهم درصد است.

به منظور بررسي مشكلات فراروي اين صنعت در كشور و دلايل عقب ماندگي آن از قافله پيشرفت گردشگري و توريسم در جهان مشكلات گردشگري و راههاي مقابله با آن آشنا مي شويم.

در آستانه هزاره سوم ، صنعت گردشگري به عنوان يكي از مهمترين بخشهاي اقتصادي در بسياري از كشورها مطرح است و هم اكنون اقدامات گسترده اي براي توسعه اين صنعت در بسياري از كشورها آغاز شده است. براساس گزارش هاي سازمان تجارت جهاني در سال ۲۰۰۴ درآمدهاي ناشي از صنعت گردشگري در سطح جهان از ۴۷۴ ميليارد دلار در سال ۲۰۰۳ با ۸.۴ درصد رشد به ۵۱۴ ميليارد دلار افزايش يافته است. ايران به لحاظ جاذبه هاي جهانگردي يكي از ۱۰ كشور اول جهان محسوب مي شود، اما درآمد حاصل از جهانگردي براي كشور بسيار اندك است.

ضرورت افزايش درآمدهاي عمومي كشور و كاهش وابستگي اقتصاد كشور به درآمد حاصل از فروش نفت ايجاب مي كند كه استفاده از ظرفيت هاي زيستي كشور، منابع طبيعي و توجه به صنعت جهانگردي بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد؛ چراكه به عنوان مثال تنها ارزش مصرفي تنوع زيستي به صورت مستقيم از طريق اكوتوريسم انگيزه مهمي را براي حفاظت از تنوع زيستي بخصوص در كشورهاي در حال توسعه ايجاد كرده است. از آنجا كه ريشه كني فقر و گرسنگي و ارتقاي فرصت هاي اقتصادي و اشتغال در دستور كار اصول توسعه پايدار و اهداف توسعه هزاره است.

▪ صنعت طبيعت گردي

براساس گزارشي كه آخرين مورد از رشته گزارش هاي ارزيابي زيست محيطي در برنامه هزاره جديد بود و به صورت پروژه چهار ساله با هدف ثبت و دسته بندي اطلاعات منابع طبيعي جهان و مشاركت ۳ هزار دانشمند از سراسر جهان به انجام رسيد، نتيجه اي حاكي از آن داشت كه ۱۲ درصد از گونه هاي پرندگان ، يك چهارم از پستانداران و يك سوم از دوزيستان جهان با خطر انقراض روبه رو هستند. انتشار اين گزارش موجب شده تا اين احتمال قوت بگيرد كه تلاشهاي حفاظت از تنوع زيستي و رويكرد اكوتوريسم با اهداف سازمان ملل در زمينه توسعه هزاره و براندازي فقر و گرسنگي و ايجاد اشتغال و درآمدزايي در تقابلند. برخي از تحليلگران اقتصادي استدلال مي كنند بدون افزايش تاثير بشر بر زيست محيطها نمي توان به افزايش صنعت گردشگري و تنوع زيستي و اهداف هزاره دست يافت.

البته يكي از اهداف توسعه هزاره ، دستيابي به توسعه پايدار زيست محيطي است و لذا تلاش براي منطبق كردن نتايج هر دو برنامه و حصول به موقعيت برنده برنده يكي از مهمترين وظايف فراروي هر دو گروه كارشناسان و برنامه ريزان «حفظ تنوع زيستي و توسعه هزاره» است. به عبارتي دستيابي به اجراي كنوانسيون تنوع زيستي (CBD) و نيز برنامه عمل اجلاس سران ژوهانسبورگ از يك سو و اهداف هزاره از سوي ديگر كليد اصلي نيل به توسعه پايدار هستند.

بدين ترتيب با انطباق بازبيني پروژه هاي موفق اكوتوريسم در كشورهاي در حال توسعه و اهداف توسعه هزاره مي توان به اصولي قابل تعميم در پهنه هايي كه در آن گردشگري اتفاق مي افتد، دست يافت.

تدوين و اجراي برنامه جامع توسعه طبيعت گردي ، تاكيد بر حفاظت اكولوژيكي از اكوسيستم مورد نياز و جلب مشاركت مردم بومي و محلي در امر حفاظت ، بسيار اهميت دارد. توسعه فعاليت هاي تفرجگاهي و گردشگري در عرصه هاي طبيعي با حفظ استانداردهاي زيست محيطي و ايجاد سازوكارهايي براي بازگشت درآمد حاصل از اكوتوريسم به جوامع محلي و برنامه هاي حفاظت از منابع طبيعي نيز بايد مورد توجه قرار گيرد.

امروزه صنعت توريسم به عنوان يكي از محورهاي مهم توسعه همه جانبه بسياري از كشورهاي جهان به شمار مي آيد و اكوتوريسم كه زير مجموعه اي است از صنعت زنده و پوياي توريسم در عين بازدهي و سودآوري چشمگير اقتصادي ، متضمن تامين لايه هاي عميق تر توسعه است.

اكوتوريسم مخفف كلمه (Ecological Tourism) است كه در زبان فارسي طبيعت گردي نام گرفته و گرايشي نو و پديده اي تازه در صنعت جهانگردي محسوب مي شود.

كشور ايران از نظر جاذبه طبيعي در جهان رتبه پنجم را دارد و امروزه اكوتوريسم مهمترين بخش صنعت گردشگري به شمار مي آيد. وجود تالاب هاي حائز اهميت بين المللي ، پاركهاي ملي و مناطق حفاظت شده كه ذخيره گاه كره مسكون نام گرفته و تنوع بسيار زياد گونه هاي گياهي و جانوري از پتانسيل هاي اكوتوريسمي بسيار بالايي برخوردار است.مهنوش رضاعلي ، كارشناس ارشد واحد GIS دفتر طرح و برنامه سازمان حفاظت محيط زيست مي گويد: در اين رابطه جاي بسي خوشحالي است كه ديدگاه دولت نهم در زمينه محيطزيست ، برنامه ريزي در حوزه اكوتوريسم با عنوان مهمترين بخش صنعت گردشگري بوده و بدون شك يكي از راههاي رسيدن به توسعه پايدار، رواج و گسترش اين صنعت در كشور است. با توجه به اهداف و ويژگي هاي اكوتوريسم به طور عام ، به نظر مي رسد كه اكوتوريسم نقش بالقوه مهمي را در حفاظت از تنوع زيستي مي تواند ايفا كند.وي با اشاره به اهداف توسعه هزاره ادامه مي دهد: براي رسيدن به اهداف توسعه هزاره با بهينه سازي صنعت توريسم و شناسايي توان اكوتوريستي در كشورمان و برنامه ريزي اصولي در اين زمينه و همكاري با سازمان هاي مربوطه مي توان علاوه بر حفظ و حراست از ارزش هاي طبيعي و ماندگار بتوانيم گامهاي موثري در ايجاد اشتغال و هدف نهايي آن كه رسيدن به توسعه پايدار است ، برداريم.

كوشش براي حفظ ظرفيت هاي حياتي اكوسيستم هاي حفاظت شده و بهره برداري خردمندانه از آن در راستاي دستيابي به بزرگترين آرمان زيست محيطي جهان معاصر يعني توسعه پايدار و اهداف هزاره است.

اكوتوريسم به شرط برنامه ريزي مطالعه شده منطقي ، مناسب و قانونمند يكي از سامانه هاي راهبردي جوامعي تلقي مي شود كه ۳ نسل گذشته ، حال و آينده را به هم پيوند داده و جامعه انساني را به همزيستي عادلانه و آرامش بخش با ساير موجودات زنده زيست كره زمين دعوت مي كند.

بايد دانست رابطه توسعه و اهداف هزاره با محيط زيست دوطرفه است ، غفلت از محيطزيست مانع دستيابي به اهداف توسعه مي شود.

اهداف توسعه هزاره آزموني براي اراده سياسي به منظور ايجاد مشاركت وسيع تر و عميق تر است و سران ۱۸۹ كشور در سپتامبر سال ۲۰۰۰ ميلادي اين اعلاميه را تصويب كردند.اين تعهد جهاني يكي از مهمترين اسناد سازمان ملل در سالهاي اخير است. در واقع اين تعهد جهاني به دنبال يافتن راهكارهايي براي برخي از چالشهاي بزرگ است كه جامعه جهاني با آن روبه روست. طبق هدف ۷ بسياري از كشورها به اصول توسعه پايدار متعهد شده اند ولي اين مساله به پيشرفت كافي براي معكوس كردن روند تخريب منابع زيست محيطي جهان منجر نشده است. تحقق اين هدف مستلزم توجه بيشتر به وضعيت منابع طبيعي و حفاظت از اكوسيستم هاي پيچيده است كه ادامه حيات ما و حتي صنعت توريسم و گردشگري به آنها بستگي دارد.

راهكارهائي براي رشد و توسعه صنايع دستي و گردشگري در ايران

نقش و اهميت صنايع دستي بعنوان هنري مقدس ، صنعتي مستقل ، بومي و اصيل با جنبه هاي قوي كاربردي از جهات هنري ، فرهنگي ، اقتصادي ، اجتماعي و حتي سياسي بر همگان و به ويژه محققان عزيز آشكار است . نكته مهم و شايان توجه آن است كه حتي اگر همه تأثيرات مثبت اقتصادي صنايع دستي را به كناري بگذاريم ،اين هنر ملي ايران بواسطه بازتاب ذوق سرشار ، انديشه خلاق و هنر مندان پرمايه ولي بي ادعا بايد بصورت جدي و برنامه ريزي شده مورد حمايت قرار گيرد .اين در حالي است كه صنايع دستي طي ساليان متمادي ، چه در دوران رونق و شكوفائي و چه در دوره هاي ركود ، هنگامي كه با توسعه صنعت گردشگري همراه بوده سهم شايسته و در خور توجهي در اقتصاد كشور و معرفي هنر ناب و خالص ايراني و نهايتاً زندگي اقتصادي و حيات فرهنگي ما داشته است .

منابع

سایت کمک آموزشی دانش یاران فورکیا

 http://daneshyaran.4kia.ir/