جغرافياي نظامي⁽⁸⁾ استان كرمانشاه

 

مقدمه

استان كرمانشاه در غرب ايران قرار دارد از جهت شمال به كردستان و در جنوب به استانهاي لرستان و ايلام و از غرب به عراق و از شرق به استان همدان محدود است . استان كرمانشاه منطقه‌اي كوهستاني است كه مرتفع‌ترين رشته‌هاي آن پاتاق مي‌باشد . كوه بيستون در اين رشته قرار دارد . اين كوهها پوشيده از جنگل و داراي معادن مهمي است . وزش بادهاي مديترانه و اقيانوس اطلس باعث ريزش باران و برف در اين منطقه مي‌باشد . آب و هواي مناطق كوهستاني در زمستان سرد و با برف سنگين و در تابستان معتدل و در نواحي جلگه‌اي داراي زمستان معتدل و تابستان گرم و خشك است . كرمانشاه داراي جلگه‌هاي حاصلخيز و مراتع سرسبز و خرم و از مراكز مهم دامداري ايران است. اكثر ساكنين استان كرمانشاه را كردها ، تشكيل مي‌دهند كه مدافعين شجاع و دلير مرزهاي كشور مي‌باشند و به لهجة شيرين كردي تكلم مي‌كنند . بدليل مجاورت با كشور عراق داراي اهميت سياسي و نظامي است .

 

 

 

موقعيت جغرافيايي

 

وسعت استان 668/23 كيلومتر مربع است كه بين ^َ36 ^ْ33 تا ^َ15 ^ْ35 عرض شمالي و ^َ24 ^ْ45 تا ^َ00 ^ْ48 طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ واقع شده است . ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 1200 متر است .

 

سابقه تاريخي

 

استان كرمانشاه از مناطقي است كه اقوامي به نام گوتي در هزاره سوم و چهارم پيش از ميلاد در آن مناطق و بعد از اين اقوام ، اقوام آريايي نيز بلحاظ اينكه اين منطقه مراتع خوبي براي پرورش و نگهداري دام بخصوص اسب وجود داشت سكني گزيدند و كم‌كم با اقوام ديگر ارتباط برقرار كردند .

بعد از تشكيل حكومت ماد اين منطقه جزء سرزمين ايران گرديد . پس از آن تا ظهور اسلام اين منطقه در اختيار حكام ايران بوده و بعد از تشكيل حكومت خلفاي عباسي به اين شهر توجه خاص شد و كرمانشاه كه كتب جغرافيايي اسلامي بصورت قره سين يا قره شين كه بعدها بصورت كرماشين يا كرمانشاه در آمد معروف گرديد .

كرمانشاه در طول تاريخ ايران بخصوص در سده‌هاي اخير نقش زمان داشته و در جنگهاي بين‌المللي اول و دوم به تصرف قواي بيگانه درآمد . مردم اين استان در پيروزي انقلاب اسلامي و 8 سال دفاع مقدس نقش مهمي داشته‌اند .

جغرافياي طبيعي

 

توپوگرافي⁽¹⁰⁾ :

استان كرمانشاه منطقه‌اي كوهستاني است كه بخش مهمي از آن را سلسله جبال زاگرس پوشانده است . وضعيت زمين از نظر عمليات بنحوي است كه هر اندازه از شرق به غرب برويم زمين داراي ارتفاع كمتري مي‌شود و در نهايت به جلگه‌ بين‌النهرين ختم مي‌شود .

بلندترين نقطه اين منطقه كوه الوند با ارتفاع 1580 متر بوده و پست‌ترين نقطه آن منطقه پاتاق است . اين منطقه بر خلاف كردستان كه زمين آن هيچ‌گونه مساعدتي به واحدهاي بزرگ عملياتي نمي‌كرد ، بعلت وجود ارتفاعات منظم و به عبارت ديگر طرز قرارگيري ارتفاعات بصورت شمال غربي ـ ‌جنوب شرقي موجب شده تا شرايط بسيار مناسبي جهت عمليات نفوذي و آفندي فراهم نمايد و با اتكاي به دره‌هاي عميق و زمين‌هاي باز منطقه و با استفاده از پوشش و اختفاء‌عمليات آفندي موفقيت‌آميزي را عليه مواضع دشمن به مرحله اجرا درآورد . نمونه‌هايي از ناهموايهاي مهم منطقه كه نقش شوري در عمليات نظامي دارند عبارتند از :

ارتفاعات دالاهو :

اين رشته ارتفاعات در غرب كرمانشاه قرار گرفته و ارتفاعات آن مشجر و داراي قلل پر برفي است موقعيت اين ارتفاعات بنحوي است كه در يك طرف بر جلگه بين النهرين مشرف است و از طرف ديگر داراي ديد ممتد بر دشت كرند و اسلام‌آباد غرب مي‌باشد . تعدادي از رودخانه‌هاي دائمي منطقه از اين كوه سرچشمه مي‌گيرند .

ارتفاعات نوح :

اين رشته ارتفاعات در جنوب ارتفاعات دالاهو قرار گرفته و جنس آن از سنگ است ؛ تنگه پاتاق نيز بين اين دو رشته ارتفاع واقع شده است و منطبق با يكي از مواضع پدافندي كرمانشاه مي‌باشد و به طرف جلگه بين النهرين داراي ديد بسيار ممتدي است .

ارتفاعات بيستون و پراو (پرآب):

اين ارتفاعات در شمال و شرق شهر كرمانشاه قرار گرفته و تاق بستان نيز در اين ارتفاعات توسط شاهان هخامنشي كنده شده است . ارتفاعاتي سنگي و غير مشجر بوده و داراي معابر محدود است كه امتداد در آنها تا سيمره ادامه دارد .

رشته ارتفاعات الوند :

اين رشته كوهستاني ممتد و مرتفع بوده كه از يك طرف تا ارتفاعات چهل چشمه كردستان ادامه داشته و از طرف ديگر به طرف نهاوند و بروجرد كشيده شده است.

اين رشته ارتفاعات از غرب به شرق منظم‌تر شده و در منطقه سنقر بنحوي قرار گرفته است كه از لحاظ عملياتي در حكم سد بزرگ و غير قابل عبور مي‌شود .

ارتفاعات قلاجه :

اين ارتفاعات از جنوب شرق سرپل ذهاب شروع شده و بصورت قوسي تا جنوب غربي كرمانشاه امتداد مي‌يابد . اين طرز قرارگيري موجب شده است كه دشت اسلام‌آباد از دشت گيلانغرب جدا شود و به عنوان يك مانع عمده به منظور نفوذ به كرمانشاه از دو محور گيلانغرب و سرپل ذهاب عمل نمايد . منطقه حساس آن گردنه قلاجه است .

ارتفاعات ريز آب (ريجاب) :

اين ارتفاعات كه تا شمال جاده كرمانشاه ـ كرند ـ اسلام‌آباد امتداد دارد ؛ در همه‌جا حاكم بر محورهاي نفوذي و ارتباطي بوده و درة بسيار عميقي را بوجود آورده است كه يك منطقه ييلاق و قشلاقي براي ايلات و عشاير منطقه محسوب مي‌شود .

شبكه آبها :

منطقه كرمانشاه بعلت قرار گرفتن در مسير بادهاي غربي كه سبب ريزش برف و بارارن نسبتاً فراوان مي‌شود داراي رودخانه‌هاي دائمي پرآبي است كه اين رودخانه‌ها و عملياتهاي نظامي داراي اهميت زيادي مي‌باشند بعلت اينكه منطقه كوهستاني است رودخانه بصورت سيلابي و با شدت جاري مي‌شوند كه باعث عميق‌شدن مسير رودخانه مي‌گردد .

حوضه‌هاي آبريز منطقه كرمانشاه عبارتند از :

1ـ حوضه سيردان در شمال

2ـ حوضه (سيمره) قره سو در مركز

3ـ حوضه شنزارهاي بين النهرين

حوضه سيردان :

سرچشمه اين رودخانه بنام گاورود خوانده مي‌شود و پس از طي مسيري وارد عراق مي‌شود كه در آنجا به رودخانه دياله معروف است . اين رودخانه از شرق به غرب در جريان است .

رودخانه‌هاي زمكان كه از ارتفاعات دالاهو سرچشمه مي‌گيرد و رودخانه حلوان كه از ارتفاعات غربي كرند سرچشمه مي‌گيرد و از محلي موسوم به دوآب وارد اين رودخانه مي‌گردند .

رودهاي ديگري مانند آب زرشك ، آب شمشير ، آب ليله نيز به اين رودخانه مي‌ريزند .

حوضه مركزي (سيمره):

شبكه آبهاي مركزي و تا حدودي شمالي كرمانشاه را رودخانه‌هايي مانند كرند و قره‌سو و رازآور ـ ‌گاماسياب تشكيل مي‌دهند . اين رودخانه بعلت شيب زياد و عبور از تنگه‌هاي بسيار باريك و سنگيني از سنگ و اختلاف ارتفاع داراي سرعت زيادي بوده و به همين علت در اصطلاح محلي به زبان لري سيمره مي‌گويند .

اين شبكه‌ها پس از وارد شدن به خوزستان كرخه ناميده شده كه در نهايت وارد باتلاق هورالعظيم مي‌شود .

حوضه شنزارهاي بين النهرين :

شبكه آبهاي اين منطقه عموماً در ارتفاعات غربي و مشرف بر مرز عراق سرچشمه گرفته و با جهت شرقي ـ غربي يا مستقيم وارد خاك عراق مي‌شوند . اين شبكه آبها مي‌توانند در عملياتهاي نفوذي و آفندي به عنوان يك نقطه اتكا مورد استفاده قرار گيرند . به عنوان نمونه مي‌توان از رودخانه‌هاي چم نفت ، گنجان‌چم ، چنگوله و دويرج يا چيخواب نام برد .

آب وهوا (اقليم )⁽¹⁾ :

با توجه به آمارهاي جوي ثبت شده و تجربيات محلي آب و هواي اين استان معتدل و كوهستاني است . البته به غير از حاشيه غربي نوار مرزي كه در مجاورت كشور عراق قرار گرفته است بقيه مناطق استان از نظر آب و هوايي تحت تأثير دو عامل مهم جغرافيايي مي‌باشد .

از يك طرف بعلت وجود ارتفاعات و پوشش نباتي جنگل‌هاي تنك داراي آب و هواي معتدلي بوده و در اتفاعات آن چندين ماه از سال پوشيده از برف است و درجه حرارت تا 15- درجه كاهش مي‌يابد و در تابستان نيز ميانگين هوا به 23 درجه سانتيگراد مي‌رسد .

ورود جريانهاي مرطوب مديترانه‌اي و اقيانوس اطلس از غرب و هواي داراي جريان سيبري از شمال از جمله عوامل اصلي ريزش برف و باران در اين منطقه مي‌باشد .

از طرف ديگر منطقه قصر شيرين ، سرپل ذهاب تا نفت شهر و سومار داراي آب و هواي گرم است ارتفاعات متوسط حدود 300 متر تأثير آب و هواي بيابانهاي خشك عربستان گرماي شديد تابستان و هواي معتدل زمستان را فراهم آورده كه دماي هوا در تابستان حداكثر به 40 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد اما در زمستان هيچگاه به صفر درجه نمي‌رسد . متوسط باران سالانة استان بين 300 تا 455 ميليمتر است .

بادهاي مهم استان :

بادهاي مهمي كه در كرمانشاه مي‌وزند عبارتند از :

1ـ بادهاي غربي كه رطوبت اقيانوس اطلس و مديترانه را به هم وصل مي‌نمايد و موجب خير و بركت مي‌گردد اين نوع از باد در زمستان و بهار بيشتر مي‌وزد .

2ـ باد شمال كه در اعتدال آب و هواي اين منطقه مؤثر است .

3ـ بادهاي سام كه در منطقه نوار بيشتر مي‌وزد و از خرداد تا اواخر مرداد پيدا مي‌كند و بسيار گرم و غير قابل تحمل بوده و خسارات قابل توجهي به كشاورزي منطقه وارد مي‌سازد و در عراق به اين باد باد سياه مي‌گويند .

 

پوشش⁽²⁾ گياهي استان :

با توجه به اين كه موقعيت آب و هوايي منطقه باعث بارندگي نسبتاً كافي در سطح استان مي‌شود پوشش گياهي قابل توجهي در اين منطقه مشاهده مي‌گردد . جنگل‌هاي⁽⁵⁾ اين منطقه از ارتفاعات اورامانات شروع شده و تا پاي كرند و سرپل ذهاب امتداد دارد . همچنين منطقه كنگاور و صحنه و جنوب كرمانشاه داراي پوشش گياهي نيمه استپي بوده و بقيه مناطق بخصوص دشتها و دامنه ارتفاعات از مراتع سرسبز پوشيده شده است .

از درختان مهم جنگلي اين منطقه مي‌توان به درختان بلوط و مازو اشاره كرد كه تقريباً در تمام ارتفاعات منطقه مشاهده مي‌شود . همچنين در غرب منطقه بوته گون فراواني وجود دارد .

اين استان داراي مراتع زيادي است كه به 3 دسته زير تقسيم مي‌‌شود :

1ـ مراتع ييلاقي 2ـ مراتع قشلاقي 3ـ مراتع مينابند

 

 

 

 

 

 

 

 

جغرافياي انساني

 

اقوام و طوايف⁽¹¹⁾ :

موقعيت منطقه‌اي كرمانشاه چنانكه از نظر تاريخي نيز به آن اشاره شد طوري است كه جمعيت قابل ملاحظه‌اي را در خود جاي داده است .

بارندگي‌هاي مناسب سرزمين‌هاي جلگه‌اي و پايه كوهي كه قابليت كشاورزي و دامداري ويژه‌اي دارد باعث شده است كه جمعيت اين استان در مناطق كوهستاني و هم‌چنين در روستاها بصورت پراكنده زندگي كند .

طوايف مشهور اين منطقه اكثراً سكنه شهرها و روستاهاي مهم آن را تشكيل مي‌دهند عبارتند از : طايفه كلهر ، طايفه سنجابي ، طايفه احمدوند ، طايفه گوران و طايفه زنگنه .

 

مذهب و زبان :

اكثر ساكنين شهرستان كرمانشاه اهل تشيع مي‌باشند ساكنين نواحي شمالي و همسايگي استان كردستان اهل تسنن را تشكيل مي‌دهند . ساير فرقه‌هاي مذهبي نيز در بعضي مناطق زندگي مي‌كنند .

گويش مردم كرمانشاه كردي و لري است و با مخلوطي از كلمات زبان فارسي تكلم مي‌كنند .

 

 

جمعيت :

جمعيت اين استان طي سرشماري سازمان آمار در سال 1375 شمسي در حدود 596/778/1 نفر بوده است . مركز استان كرمانشاه ، شهر كرمانشاه مي‌باشد و از ديگر شهرهاي معروف آن عبارتند از :

نوسود ـ پاوه ـ قصر شيرين ـ سرپل ذهاب ـ گيلانغرب ـ اسلام‌آباد غرب ـ جوانرود ـ ‌هرسين ـ صحنه ـ كنگاور ـ سومار ـ كرند غرب ـ سنقر .

 

وضعيت اقتصادي استان :

از آنجائيكه مسائل اقتصادي نقش مهمي در تجمع انسانها و مسائل دفاعي دارد جغرافياي اقتصادي استان مورد توجه واقع مي‌شود . (شكل)

 

كشاورزي و دامداري :

استان كرمانشاه بعلت شرايط خاص آب و هوايي و وجود خاكهاي زراعي مرغوب آب فراوان و دشتهاي وسيع داراي سابقه طولاني در امر كشاورزي بوده و هست .

كشاورزي به دو صورت كشت آبي و كشت ديم انجام مي‌گيرد كه سطح زمين قابل كشت در اين استان حدود 575000 هكتار مي‌باشد .

95000 هكتار از اين سطح زير كشت محصولات كشت آبي و بقيه زير كشت ديم است ، امروزه گندم و جو هم بصورت كشت آبي و هم بصورت ديمي و همچنين دانه‌هاي روغني چغندر قند و ميوه‌ها در كرمانشاه به بار مي‌آيد.

دامداري نيز با توجه به موارد فوق در كنار كشاورزي در رديف دوم قرار مي‌گيرد ؛ بخصوص با وجود ايلات و عشاير و تردد آنها دامپروري از رونق خاص برخوردار است .

 

صنايع :

كرمانشاه از نظر صنايع دستي داراي سابقه طولاني است .

از جمله صنايع استان عبارتند از :

كارخانه سيمان غرب ـ كارخانه‌هاي قند بيستون و اسلام‌آباد ، تصفيه‌خانه نفت كرمانشاه ـ كارخانه‌هاي بافندگي ـ كارخانه‌هاي پلاستيك و كابل‌سازي

 

معادن :

از نظر معادن نيز در كرمانشاه سرمايه‌گذاري خاص نشده و در حال حاضر از معادن بهره‌برداري مناسب صورت نمي‌گيرد .

 

حمل و نقل :

بديهي است كه وجود راهها در هر استان نسبت به همگرايي آن به مركزيت و همچنين براي حمل و نقل نظامي داراي اهميت زيادي است .

استان كرمانشاه بعنوان يك استان مرزي داراي موقعيت خاصي از لحاظ وضعيت حمل و نقل مي‌باشد . متأسفانه قبل از انقلاب اسلامي به اين امر مهم توجه خاص نشده است ولي در طول دوران دفاع مقدس چندين جاده مهم و ارتباطي در اين منطقه احداث شده است .

راه اصلي و قديمي تهران به كربلا يا بغداد از اين منطقه مي‌گذرد .

همچنين در زمان هخامنشيان نيز جاده شاهي كه پايتخت ايران را به بين‌النهرين و مصر متصل مي‌كرد از اين منطقه عبور مي‌نمود .

امروزه راه اصلي كرمانشاه به همدان و تهران و كرمانشاه به سنندج و شمال غرب و كرمانشاه به سه راهي خرم‌آباد و به طرف جنوب و كرمانشاه به مناطق مركزي از مهم‌ترين راههاي اين منطقه مي‌باشند .

احداث خطوط راه آهن از ضروريات اين منطقه است .

 

فرودگاه :

وجود فرودگاه كرمانشاه و فرودگاه تاكتيكي اسلام‌آباد ، ارتباط هوايي اين منطقه را پوشش مي‌دهد .

 

شبكة ارتباطي :

مركز صدا و سيما در كرمانشاه و ايستگاههاي راديويي آن در شمال غرب و غرب يعني در سرپل ذهاب و پاوه است . ارتباطات تلفني نيز ارتباط اكثر شهرها و تعدادي از روستاهاي اين استان را به شبكه سراسري برقرار مي‌سازد .

 

بررسي نظامي

 

به لحاظ موقعيت مرزي استان كرمانشاه و برخورداري از حدود 300 كيلومتر مرز مشترك با كشور عراق ارزش نظامي اين منطقه حائز اهميت است.

از سويي به دليل طرز قرارگيري ارتفاعات اين استان بصورت پله‌اي و موازي با مرز ، موقعيت خوب پدافندي و از طرف ديگر شكل هندسي مرز و محدب بودن آن ، موقعيت خوب آفندي را براي كشورمان ايجاد نموده كه در هيچ منطقه‌اي از غرب كشور چنين امكانات طبيعي براي يك واحد عملياتي فراهم نمي‌باشد .

در استان كرمانشاه شيب زمين از شرق به غرب بتدريج كم شده و ارتفاعات آن تا داخل جلگه بين‌النهرين ادامه مي‌يابد و به همين جهت محورهاي پدافندي از غرب به شرق ذيل را براي نيروهاي خودي فراهم مي‌سازد .

1ـ موضع دفاعي پاتاق : كه منطقه حساس زيرين و گردنه‌هاي آن مي‌باشد .

2ـ‌ موضع دفاعي حسن آباد : كه بصورت زيرين و گردنه‌هاي آن مي‌باشد .

3ـ موضع دفاعي چهار زبر : كه اين موضع قابل گسترش است و امكان دور زدن در آن وجود ندارد .

4ـ موضع دفاعي اطراف شهر كرمانشاه : كه به مواضع دفاعي نعل شكن و دره خمپاره معروف است .

5ـ موضع دفاعي حاجي‌آباد : كه در شرق كرمانشاه واقع شده است .

 

 

جمع بندي

 

با توجه به معابر نفوذي و مواضع پدافندي كرمانشاه اين استان مناسبترين محل براي هرگونه عمليات آفندي و پدافندي را دارد .

همچنين به لحاظ مواضع پدافندي كه چندين رده مناسب را ارائه مي‌كند امكان نفوذ دشمن را به داخل كشور به حداقل مي‌رساند .

خاطر نشان مي‌گردد كه در جنگ تحميلي همين شكل زمين مانع پيشروي دشمن به عمق خاك كشور بود .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اصطلاحات

 

1)آب و هوا : حالت متوسط جوي زمين در يك مدت طولاني و در محل معين .

تفاوت هوا با آب و هوا در اين است كه هوا وضعيت زودنگر جوي يك منطقه مي‌باشد كه از بررسي حالتهاي مختلف آن و جمع‌بندي و معدل‌گيري از آمارهاي هواشناسي در مدت طولاني آب و هواي يك منطقه مشخص مي‌گردد . در نتيجه مي‌توان احتمال شرايط آب و هوايي ناحيه‌اي را در روزها و ماههاي خاص معين داشت .

2) پوشش : حفاظت در برابر آتش جنگ‌افزارها و نيز ديد دشمن .

3) گروه نژادي و قومي : مردمي داراي فرهنگي مشخص و متمايز با مشخصه‌هاي فيزيكي ، عادات ، زبان ، مذهب ، و صفات مشترك هستند .

4) مرز ، سرحد : حدود و ثغور بين كشورها .

5) جنگل : جنگل‌هاي استوايي و نيمه استوايي با پوشش متراكمي از درختان .

6) مرداب ، (مانداب) :

ـ منطقه‌اي با عمق كم و همراه با آبهاي ساحلي شور كه بوسيله مانعي چون ماسه‌هاي ساحل و يا سدهاي مرجاني از درياي باز جدا مانده باشد .

ـ قمستي از آبهاي دريا كه در داخل يك آتل محصور شده باشد .

7) هواشناسي : علمي كه پديده‌هاي جوي بويژه شرايط هوا و پيش‌بيني آن مطالعه مي‌گردد .

8) جغرافياي نظامي :

رشته‌اي از جغرافيا كه كليه اثرات طبيعي ، فرهنگي ، و زيست‌محيطي را كه بر سياستها ، طرحها و برنامه‌هاي نظامي و عمليات پشتيباني/ رزمي در تمامي سطوح جهاني ، منطقه‌اي و محلي اثر مي‌گذارد مورد بررسي قرار مي‌دهد .

9) ناهمواري :

ـ شكل طبيعي بخش خارجي پوسته زمين شامل كوهها ، دره‌ها ، رشته‌ها و جلگه‌ها و فلاتها .

ـ ناهمواريهاي سطوح زمين و توپوگرافي زير دريا ، اختلاف ارتفاع ، بين عارضه‌هاي زمينهاي كه در مجاورت يكديگر قرار گرفته‌اند .

10) توپوگرافي :

تمامي عوارض موجود هر منطقه اعم از طبيعي يا مصنوعي را توپوگرافي مي‌نامند .

11) طايفه :

گروهي از مردم كه داراي سرزمين واحد ، لهجه‌اي مشترك ، فرهنگ و راه و رسم زندگي يكسان و نسبتاً يكنواختي باشند .

(نقشه)

http://daneshyaran.4kia.ir/